نظام دانش پژوهی

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز

مقدمه:

دارابودن یک نظام آموزشی و پژوهشی پویا و بالنده مستلزم حفظ جایگاه موسسات آموزش عالی در جهت انجام هر سه حیطه فعالیت آنها شامل آموزش، پژوهش و ارائه خدمت است. از آنجا که فعالیت های آموزشی بخش مهمی از رسالت مؤسسات آموزش عالی و قسمت عمده ای از عملکرد اعضای هیات علمی را تشکیل می دهد ضروری است تلاش و کوشش های صورت گرفته در این عرصه نیز به نحو مناسب ارزیابی و ارزش گذاری شود.

مساله پژوهش همواره دغدغه اصلی اعضای هیات علمی در زمان ارتقاء بوده و دانشگاه ها از این حیث مقررات پیچیده ای را در نظر گرفته اند . در حالی که اعضای هیات علمی بندرت در دستیابی به امتیازات مربوط به کمیت و کیفیت آموزش دچار دشواری بوده و این مساله مهم تا حدود زیادی آموزش را تحت الشعاع قرار داده است. به گونه ای که میتوان آن را یکی از عوامل افت کیفیت آموزش دانست. در حقیقت این روال سبب شده است پژوهش، اولویت بیشتری نسبت به آموزش پیدا کند. این امر تا آنجا پیش رفته که افراد با هدف آموزش در دانشگاهها استخدام می شوند ولی مبنای ارزشیابی آنها توانایی و عملکردشان در زمینه فعالیت های پژوهشی می باشد. انتظارات در زمینه انجام تحقیقات و انتشار نتایج آنها روز به روز بیشتر می شود و تصمیم گیری در مورد ارتقای آکادمیک آنها در عمل منحصراً براساس تعداد مقالات به چاپ رسیده که معیاری ملموس و قابل اندازه گیری است صورت می گیرد. این مساله باعث شده است اعضای هیات علمی جوان تر که در جستجوی پیشرفت در جهت کسب وجهه و اعتبار در محیط کاری خود می باشند تاکید خود را بر انجام پژوهش متمرکز سازند و نقش خود را در آموزش سرسری بگیرند. این موضوع با وجود این برداشت که کیفیت فعالیت های آموزشی قابلیت بررسی بشکل فعالیت های پژوهشی را ندارد، تشدید گردید.

روند بیان شده عملاً شرایطی بود که درطول دهه های گذشته در کشورمان شاهد آن بودیم و در دانشگاههای دنیا از سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۰ به تجربه شده است.تا آن که در اواخر دهه ۹۰ مفهوم جدیدی بنام "دانش پژوهی" ارائه گردید. تا آن زمان دانش پژوهی تنها به مفهوم کشف دانش جدید و پژوهش شناخته می شد . در حالی که درقالب مفهوم ارائه شده توسط بویر، پژوهش، که شناخته شده ترین نوع فعالیت های دانش پژوهی است، تنها یکی از مصادیق آن به شمار می رود و دانش پژوهی می تواند در هر یک از عرصه های کاربرد دانش، ادغام، و آموزش نیز صورت گیرد.

براساس تعریف رابرت و هانسن آنچه تمامی انواع و اشکال دانش پژوهی را به یکدیگر پیوند می دهد این است که در تمامی آنها دانشمند با استفاده از توانمندی های ذهنی خود عرصه های دانش را به صورت خلاقانه، آگاهانه و منظم به پیش می برد و یا آنرا دچار دگرگونی و تغییر می نماید.

نماد فعالیت های دانش پژوهی بطور ویژه تولید محصولی است که بصورت گسترده در اختیار سایرین قرار داده میشود و مورد نقد و ارزیابی قرار می گیرد. چارچوب مفهومی جدید این امکان را فراهم می سازد تا به فعالیت های آموزشی و تلاش هایی که در جهت به کار بستن دانش برای حل مشکلات و معضلات آموزشی و رفع نیازهای موجود صورت می پذیرد نیز همانند سایر فعالیت های دانش پژوهی نگریسته شود.

فعالیت های نوآورانه (دانش پژوهی) به آن دسته از فعالیت های اطلاق می شود که دارای اهداف مشخص، آماده سازی کافی، استفاده از روش مندی مناسب، ارائه نتایج مهم و قابل توجه، ارائه و معرفی مناسب برنامه و برخورد نقادانه با آن باشد. حوزه کاربرد و میزان بدیع بودن فعالیت ها ممکن است در سطح دانشگاه، کشوری (ملی) و یا بین المللی باشد.

برای آنکه فعالیتی جزء فعالیت های دانش پژوهی طبقه بندی شود. لازم است این فعالیت علاوه بر داشتن بعد کمی و کیفی در برگیرنده تعامل انجام دهندگان آن فعالیت با جامعه آموزش علوم پزشکی باشد.

به منظور برقراری این تعامل لازم است که مجری یا مجریان فعالیت مورد نظر نشان دهند که برای اجرای آن از منابع و مستندات موجود در متون آموزش علوم پزشکی بهره برده اند و محصول و نتیجه فعالیت آموزشی آنها به نحوه مناسبی در اختیار سایر اعضای جامعه آموزش علوم پزشکی قرار گرفته است، به گونه ای که سایر افراد می توانند بر پایه آن ، اقدامات و فعالیت های بعدی را انجام دهند و بدین وسیله نتایج حاصل از این فعالیت در طول زمان به گسترش دانش علوم پزشکی کمک نماید.

آئین نامه در بخشهای ذیل تدوین شده است:

۱- کمیته دانشگاهی دانش پژوهی

۲- چگونگی آماده سازی و ارائه فعالیت های دانش پژوهی

۳- شیوه ارزیابی فعالیت های دانش پژوهی

۴- حمایت و بستر سازی برای انجام فعالیت های دانش پژوهی

۵- نظارت بر فعالیت های دانش پژوهی

تعاریف :

۱) فعالیت های آموزشی شامل کلیه فعالیت هایی است که در حوزه آموزش و در سطوح مختلف صورت می گیرد و شامل تدریس، برنامه ریزی آموزشی، راهنمایی و مشاوره، مدیریت و رهبری آموزشی، و ارزیابی فراگیران می شود:

· تدریس: مراد از تدریس هر گونه فعالیتی است که منجر به یادگیری فراگیر می شود. این فعالیت ها شامل تدریس مستقیم (از جمله سخنرانی و کار در گروههای کوچک) و نیز تهیه مواد آموزشی مرتبط می گردد.

· برنامه ریزی آموزشی: مقصود تدوین مجموعه ای طولی از فعالیت های آموزشی است که به صورت سیستماتیک طراحی و سازماندهی شده است که در هر سطحی از آموزش ارائه می گردد و مورد ارزشیابی قرار می گیرد.

· راهنمایی و مشاوره: عبارتست از برقراری یک رابطه سازنده که در آن فرد مشاور دستیابی فراگیر را به اهداف خود تسهیل می کند.

· مدیریت و رهبری آموزشی: عبارتست از فعالیت های راهبردی که سبب بهبود برنامه های آموزشی و پیشرفت عرصه آموزش می شود.

· ارزیابی فراگیران: مقصود تمامی فعالیت های مرتبط با ارزیابی دانش، مهارت، و نگرش فراگیران است.

۲) مقصود از نوآوری (دانش پژوهی) انجام فعالیتی بدیع در جهت حل مسأله، گسترش مرزهای دانش و ورود به عرصه‌های جدید است.

۳) برای این که فعالیتی جزو فعالیت های دانش پژوهی طبقه بندی شود ، لازم است این فعالیت علاوه بر داشتن بُعد کمّی و کیفی، در برگیرنده تعامل انجام دهنده(گان) آن فعالیت با جامعه آموزش علوم پزشکی باشد. به منظور برقراری این تعامل لازم است که مجری یا مجریان فعالیت مورد نظر نشان دهند که برای آن از منابع و مستندات موجود در متون آموزش علوم پزشکی بهره برده اند، و محصول و نتیجه فعالیت آموزشی آنها به نحو مناسبی در اختیار سایر اعضای جامعه آموزش علوم پزشکی قرار گرفته است به گونه ای که سایر افراد می توانند بر پایه آن ، اقدامات و فعالیت های بعدی را انجام دهند و بدین وسیله نتایج حاصل از این فعالیت در طول زمان به گسترش دانش آموزش علوم پزشکی کمک نموده است. گستردگی و حوزه این تعامل می تواند در سطح دانشگاهی، ملی، یا بین المللی باشد.

کمیته دانشگاهی دانش پژوهی

رسالت :

کمیته دانشگاهی "دانش پژوهی" کمیته سیاستگذاری مدیریت علمی و راهبردی فعالیت های نوآورانه آموزشی در جهت ارتقاء کیفیت آموزشی و جهت دهی فعالیت های نوآورانه آموزشی به سمت اولویت های دانشگاه می باشد.

ماده ۲

اعضاء :

اعضای این کمیته مرکب از :

۱- معاون آموزشی دانشگاه (رئیس کمیته)

۲- مدیر مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه (دبیر کمیته)

۳- کارشناس مسئول دبیرخانه دانش پژوهی مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی

۴- ریاست دانشکده مربوطه

۵- چهار نفر در صاحبنظران آموزش علوم پزشکی به پیشنهاد معاون آموزشی دانشگاه و با حکم ریاست دانشگاه.

لازم است این صاحبنظران واجد شرایط ذیل باشند.

- داشتن سابقه برجسته آموزشی

- آشنایی به دانش آموزش علوم پزشکی

- التزام به رعایت اصول اخلاقی در داوری

- سابقه حداقل ۵ سال کار به عنوان عضو هیات علمی

- ترجیحاً دارا بودن رتبه دانشیاری یا بالاتر

تبصره ۱ : لازم است اعضای این کمیته آموزش های لازم را در مورد چگونگی بررسی مستندات و داوری فعالیت های دانش پژوهی آموزشی طی نمایند.

تبصره ۲: این کمیته می تواند در صورت لزوم و بنا بر صلاحدید رئیس کمیته به تناسب از افراد مطلع یا صاحب نظر دیگری دعوت به عمل آورد تا بدون حق رای در جلسات شرکت نماید.

ماده ۳

شرح وظایف:

وظایف این کمیته با در نظر گرفتن موارد مطرح شده در آئین نامه وزارتی « ارزیابی فعالیت های نوآوری در آموزش علوم پزشکی » و در جهت دستیابی به ساختاری مدون برای ارزیابی فعالیت های نوآورانه آموزشی و جهت دهی به سمت اولویت های آموزشی دانشگاه می باشد. و بدین ترتیب این کمیته در حیطه های ذیل فعالیت می کند.

۱- تعیین امتیاز فعالیت های دانش پژوهی

۲- تائید یا رد فعالیت های دانش پژوهی

۳- بررسی مجدد موارد اعتراض فعالیت های نوآورانه آموزشی

۴- تصویب فرآیند ارزشیابی ، اعلام نتیجه و رسیدگی به اعتراضات در زمینه دانش پژوهی

۵- تائید و ارسال گزارش اقدامات انجام شده در زمینه فعالیت های دانش پژوهی هر ۶ ماه یکبار برای کمیته کشوری.

تبصره :

کمیته دانشگاهی دانش پژوهی تنها می تواند نوآورانه بودن فعالیت های صورت گرفته را تا سطح دانشگاه تعیین نماید. چنانچه بنا بر تشخیص کمیته مزبور فعالیت صورت گرفته در سطح کشوری یا بین المللی باشد لازم است مستندات مربوطه جهت بررسی به مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ارائه گردد و مرجع تأئید کننده اینگونه فعالیت ها و تعیین امتیاز آنها « کمیته کشوری ارزیابی فعالیت های نوآورانه آموزش علوم پزشکی » است.

ماده ۴

جلسات کمیته :

جلسات کمیته ۲ بار در ماه (چهارشنبه هفته دوم و چهارم هر ماه) برگزار می گردد . شرط برگزاری جلسه وجود حداقل ۳ پرونده برای بررسی مستندات دانش پژوهی است در غیر اینصورت برگزاری جلسات با هدف بررسی فرآیند دانش پژوهی و یا تعیین اولویت های دانش پژوهی به پیشنهاد رئیس یا دبیر کمیته خواهد بود.

جلسات هنگامی رسمیت می یابد که رئیس و دبیر کمیته و دو نفر از سایر اعضاء حضور داشته باشند و تصمیمات کمیته با تائید نصف به اضافه یک حاضرین تصویب خواهد شد.

تبصره ۱

مسئولیت تهیه دستور کار جلسات ، دعوت از اعضای کمیته و تنظیم صورتجلسات به عهده دبیر کمیته و کارشناس مسئول دبیر خانه دانش پژوهی می باشد